THE Republic of Ireland has voted to repeal the Eighth Amendment this
weekend, and they should be commended for taking the first step in liberalising its abortion laws, and liberalising its women.

AIG toiseach na bliadhna, chuir mi mo bheachdan an cèill mu fheisealachd bhoireannaich ann an Èirinn – b’ e sin a’ chiad phìos a sgrìobh mi a-riamh don National. Tha faireachdainnean làidir riamh air a bhith agam air a’ ghnothach a tha seo agus, mar sin, bha mo shùil air toraidhean an reifrinn ann an Èirinn feasgar Disathairne. Ma ’s e ’s gun do leugh sibh an colbh a bha sin roimhe, bidh làn fhios agaibh gu bheil mi gu làidir den bheachd gum bu chòir roghainn a bhith aig boireannach air mar a dhèiligeas i ri a bodhaig fhèin. Ann an 1983, rinn Dáil na h-Èireann leasachaidhean air bun-reachd na dùthcha, a’ cur clàs rithe a bheireadh còraichean co-ionnan don ghinean agus don tè a bhiodh ga ghiùlan. B’ e iomairt bhuaireasach a bh’ ann, a’ cluinntinn bho iomadh bhoireannach a bha air fulang ri linn Leasachainn a h-Ochd.

Tha an clàs seo seasmhach (agus tha seo do-chreidsinneach) fiù ’s nuair a chaidh ionnsaigh dhrabasta a thoirt air an tè. Chan iarradh ise a leithid de dh’ionnsaigh, agus gu dearbh chan iarradh i leanabh a bhiodh co-cheangailte ris an ionnsaigh seo. Ach, chan eil e air a bhith ceadaichte dhaibh casg a chur air breith anns an t-suidheachadh a tha seo idir. Tha an lagh seo cuideachd na sheasamh ma thèid meang a lorg sa ghinean aig ìre thràth. Smaoinich air a’ bhuaidh a bhiodh aige sin air boireannach is aice ri leanabh altramadh fad 9 mìosan; a bhith ga bhreith is fios aice nach biodh e beò no nach maireadh e ach beagan làithean aig ceann gnothaich. Dh’fhaodadh seo buaidh mhòr a thoirt air boireannach. ’S e facal cudromach a th’ ann an sin: ‘ginean’. Gu dearbh, ’s ann a tha Dwelly ga mhìneachadh mar ‘diminutive creature’: rud nach eil na leanabh buileach ceart fhathast. Bha e ceadaichte cur às don leanabh nam biodh trioblaidean slàinte aig a’ mhàthair ri linn, ach tha mise den bheachd gu bheil càileachd-beatha bhoireannach sa chiad dol a-mach na bu chudromaiche na ginean nach eil buileach leasaichte. Ann an Alba, Sasainn agus anns a’ Chuimrigh, tha Achd Casg-Breith (1967) a’ ciallachadh gun tèid beachdachadh air buaidh breith air slàinte-inntinn bhoireannach is thèid measaidhean a dhèanamh orra. Cha robh càil ach slàinte fhiosaigeach nam ban air a meas ann an Èirinn gu ruige seo.

Tha an dàimh eadar stàit na h-Èireann agus an Eaglais Chaitligeach fuaighte sna laghan a tha seo. Cha bu chòir gnothach a bhith aig eaglais sam bith ann a bhith a’ riaghladh dùthaich san latha an-diugh, leis nach bi mòran den t-sluagh ag aithneachadh na h-eaglaise. A rèir Theresa Reidy, Ollamh aig Oilthigh Chorcaigh, cha bhi ach 20-30% den t-sluagh a’ frithealadh na h-aifrinn gach seachdain a-nis, an coimeas ri 80-90% ann an 1983 nuair a thàinig an clàs seo gu bith. Tha mi a’ creidsinn gu bheil an dùthaich a-nis ga h-aithneachadh fhèin mar dhùthaich adhartach ann an iomadach dòigh, ach tha an clàs seo air a bhith na bhacadh mòr air an ìomhaigh seo. Fad bhliadhnaichean, tha boireannaich Èireannach air a bhith a’ siubhal thall-thairis gus casg-breith fhaighinn agus don Rìoghachd Aonaichte gu h-àraid. Chaidh fìor dheagh phuing a thogail san iomairt a bha seo bho chionn ghoirid: gum faigheadh iad casg-breith co-dhiù (’s nach stadadh sin nam bhòtadh na daoine airson an clàs a chumail) ach gun robh còir aca cùram fhaighinn gu sàbhailte agus gu laghail san dùthaich aca fhèin. Seo puing, creididh mi, a thug buaidh meadhanach mòr air a’ bhòt: bidh seo a’ tachairt co-dhiù, ach bu chòir don stàit taic a thoirt dhaibh ’s iad a’ pàigheadh chìsean airson cùram-slàinte.

Tha còir gum bi an lagh ùr air casg-breith ann an gnìomh ann an Èirinn ro dheireadh na bliadhna agus gum bi e a’ ceadachadh casg-breith gun bhacaadh suas gu dà sheachdain deug. Ged a tha e ceadaichte casg-breith a bhith aig boireannach suas gu ceithir seachdain fichead ann an Alba, Sasainn agus anns a’ Chuimrigh, tha bacaidhean air seo. Saoilidh mi gur e an ath-cheum a bhith a’ toirt seachad casg-breith gun bhacadh suas gu ceithir seachdainean fichead, agus gu dearbh a bhith a’ toirt air riaghaltas Èirinn a Tuath an aon seòrsa rud a cheadachadh. Tha Poblachd na h-Èireann air an ìre seo a ruighinn a dh’aindeoin 33.6% a bhòt na aghaidh agus bu chòir dhuinn sin fhèin a mholadh.

Bha an reifreann air an deireadh-sheachdain na cheum cudromach ann a bhith a’ sgàineadh cheanglaichean eadar riaghaltas agus eaglais agus tha mi làn dòchais gun cùm luchd-iomairt orra a bhith a’ cruthachadh Èirinn a tha nas freagarraiche san latha an-diugh agus na bu bhàidheile do na boireannaich a bhios a’ fuireach innte: is e obair là tòiseachadh!

GLOSSARY:
Ginean – foetus
Casg-breith – abortion